موجی شده ام

خاطرات پزشکان در دفاع مقدس

در میان پزشکان، انترن جوانی وجود داشت که فعالانه مشغول تلاش بود و از یک تخت به تخت دیگر می رفت. در لحظه ای دیدم که انترن جوان دلسوزانه مشغول معاینه رزمنده ای بود که ساعتی پیش به بیمارستان منتقل شده بود. رزمنده مرتباً می گفت: «موجی شده ام» و با هیجان خاصی حرف می زد و او با دقت و وسواس خاصی معاینه اش می کرد.

رزمنده زخمی نبود، هوشیار بود و یک ریز حرف می زد، ولی فشارش روی 9 بود. به خاطر فشار پایین که کمی هم تاکی کاردی بود، می شد در نظر گرفت که به خاطر ترس و موج انفجار، این حالت در او پدید آمده است و به همین دلیل می شد به راحتی از کنار آن بی توجه گذشت و مرخصش کرد. ولی انترن جوان اصرار کرد که به دلیل افت فشار یک متخصص نیز او را معاینه کند. جراح بر بالین رزمنده حاضر شد و برای حصول اطمینان از خونریزی داخلی تپ می کند. جراح با انجام TAP و نیامدن خون مطمئن شد که خونریزی داخلی وجود ندارد.

انترن یکی دو ساعت دیگر باز هم او را زیر نظر می گیرد و در فواصل مختلف مرتباً به او سر می زند. در آخرین معاینه متوجه می شود که فشار پایین تر آمده و حدود 8 است. این بار از رزیدنت داخلی کمک می گیرد و او نیز به نتیجه ای نمی رسد.

عصر شده و مریض به سر حالی و پر حرفی صبح نیست. ولی هنوز اصرار دارد که موجی است و مشکل خاص و خطرناکی ندارد و می تواند به خط اول برگردد. اما در معاینه مجدد، انترن متوجه می شود که فشارش باز هم پایین تر آمده است. عرق سردی روی پیشانی او نشسته، بی حوصله شده و زمانی که انترن می خواهد با گوشی قلب و ریه او را معاینه کند با بی تفاوتی و شاید کلافه گی گوشی را کنار می زند. با این که ظاهراً عصبانی نیست ولی گاهی رگهای گردنش برجسته می شود.

جراح قلب را می دیدم که در میان تختها قدم می زند و گاه گاهی با مجروحین سرو کله می زند. حالا من هم قانع شده بودم که دکتر جراح در این آشفته بازار چه کاری می تواند انجام دهد و به او حق می دادم که اعزامش بیهوده بوده است.

انترن جوان، هنوز دست بردار نبود و بالاخره تصمیم گرفت از شکم و سینه ی موجی خیالی، عکس بگیرد. بیمار را که رنگ به رو نداشت و مرتباً به برگشت به جبهه بود را به رادیولوژی می برد و با دقت از شکم و سینه و سرش عکسهایی تهیه می کند.

به مجرد گرفتن عکسهای رادیولوژی، بیمار از حال می رود، هوشیاریش را از دست داده و حتی وقتی سیلی به صورتش زده می شود به تحریک دردناک جواب نمی دهد. تمام بدنش خیس عرق است. در معاینه، نبضش خیلی ضعیف بوده و به سختی قابل لمس است. با آن که بیمار لاغر بوده و قاعدتاً صدای قلب باید به راحتی به گوش برسد، ولی انترن احساس می کند که صدای قلب را گویی از فرسنگ ها راه دور می شنود و حتی چند بار با زدن تقه به دیافراگم گوشی پزشکی، درست بودن آن را امتحان می کند. اما اشتباه نمی شنید و صدای قلب به سختی شنیده می شود. فشار خون به حدی پایین آمده که قابل انداره گیری نیست. سریعاً از طریق دو آنژیوکت بزرگ سرم نمکی به بیمار داده می شود، که افت فشار کنترل شود. پاهای بیمار از سطح بدن بالاتر نگه داشته می شود تا خون بیشتری به سوی مغز و اعضای حیاتی دیگر برسد و از آسیب آنها جلوگیری شود. در همین زمان کلیشه های رادیولوژی آمده شده و در اختیارم قرار گرفت. خدای بزرگ، سایه قلب چقدر بزرگ شده است. بیمار دچار تامپوناد شده بود.

جراح قلب هنوز در بیمارستان بود و مشغول معاینه ی چند بیمار. بعد از دریافت دو لیتر سرم نمکی، فشار خون بیمار به سختی قابل انداره گیری می شود. اما بیمار هنوز هوشیاری ندارد. هم زمان، با کنترل علایم حیاتی (فشار خون، ضربان قب و وضعیت تنفس) بیمار به اتاق عمل منتقل و روی تخت عمل قرار می گیرد.

جراح قلب، بلافاصله و بدون فوت وقت بعد از ریختن بتادین روی قفسه سینه و بالای شکم، قفسه سینه را باز می کند و با ایجاد یک شکاف روی پرده پریکارد که مانند یک بادکنک سفت شده و به نظر می رسد که هر لحظه امکان ترکیدن آن باشد ناگهان حجم زیادی از خون که در این حفره محبوس شده بود با فشار خارج شده و علی رغم وجود ساکتش که با ایجاد خلاء، مایع خارج شده را سریعاً از محیط عمل بیرون می کشد، اما به علت وجود فشار زیاد در پریکارد مقداری نیز به سر و صورت جراح و تکنسین اتاق عمل می پاشد. به محض برداشتن فشار از روی قلب و جبران کردن حجم از دست رفته با سرمی که از قبل به بیمار زده بود، قلب مجالی برای فعالیت و پر شدن پیدا می کند و می تواند عمل تلمبه ای خود را به طور طبیعی انجام داده و تدریجاً فشار خون به میزان قابل قبولی افزایش می یابد.

اکنون یک فکر نگران کننده، ذهن دکتر جراح را مشغول کرده است. علت تامپوناد چه بوده است؟ در بیمارانی که زمینه ای مثل نارسایی کلیه دارند، مایع  داخل پریکارد آنها جمع  شده و می تواند موجب تامپوناد گردد، اما بیمارانی که تحت عمل جراحی قرار می گیرند، در صورتی که سابقه ی تروما وجود داشته باشد باید حتماً قلب و عروق بزرگ را از نظر وجود آسیب بررسی کرده مجدداً دکتر جراح سؤالی را در ذهن خود مرور می کند: «علت تامپوناد چه بوده؟».

آیا فرمان ماشین به سینه اش خورده است؟ و قلب به علت قرار گرفتن بین استخوان جناغ و ستون فقرات دچار کوفتگی شده است؟ آیا ترکش خورده است؟ جای هیچ زخم واضحی روی بدن او دیده نمی شد. وقتی سؤالم را با دکتر جراح در میان گذاشتم، پاسخ داد: «وقتی پرده پریکارد را باز می کردم متوجه سوراخ بسیار ریزی روی پرده پریکارد شدم. روی شریان ریوی به انداره دو میلی متر سوراخ شده بود. عکس را دوباره دیدم. ترکش بسیار ریزی به کنار استرنوم خورده بود و پریکارد را سوراخ کرده بود. از کناره آئورت، شریان اصلی بدن به قطر حداقل 20 میلی متر که در صورت برخورد ترکش به آن، به علت خونریزی شدید در عرض چند ثانیه مرگ بیمار حتمی بود گذشته و در بافت همبند روی شریان ریوی که کناره آئورت است گیر کرده بود».

جراح با خود فکر می کرد، حتی اگر قفسه سینه بیمار باز می بود و اگر او می خواست این نشانه گیری را انجام دهد واقعاً از این زاویه هدف گیری چقدر مشکل بوده و امکان این که بتواند حتی خودش طوری هدف گیری کند که ترکش از کناره آئورت به گذرد و به آن آسیب نرساند، خود قلب را سوراخ نکند، به شریانهای روی ماهیچه قلب صدمه نزند و فقط در جدار شریان ریوی گیر کند (که باعث خونریزی تدریجی شود) چقدر مشکل و حتی غیر ممکن است. بیمار چقدر خوش شانس بوده و خداوند چقدر او را دوست داشته است که چنین اتفاقی نیفتاده است.

باید به این انترن آفرین گفت که با چه دقت و وسواسی توانسته بود یک بیمار را درست راهنمایی کند. قیافه جراح قلب، بعد از عمل تماشایی بود. چنان احساس آرامش و لذتی به او د ست داده بود که تا به حال چنین قیافه بشاشی را در آن شرایط بحرانی ندیده بودم.

«کتاب پرسه دردیارغریب»

 

برای مطالعه «خاطرات پزشکان» لطفاً اینجا را کلیک کنید.